Ахмет Байтұрсынұлы атындағы тіл білімі институты
Ахметтану бөлімі
Ахмет Байтұрсынұлының өмірі мен шығармашылығын арнайы, терең,
жан-жақты зерттеу мақсатында құрылды.
Бөлім ХХ ғасыр басындағы Алаш тіл білімі мен Алаш қайраткерлерінің ғылыми мұрасын зерттеуді де мақсат етеді.
жан-жақты зерттеу мақсатында құрылды.
Бөлім ХХ ғасыр басындағы Алаш тіл білімі мен Алаш қайраткерлерінің ғылыми мұрасын зерттеуді де мақсат етеді.
Бөлімнің мақсаты – Ұлт Ұстазы Ахмет Байтұрсынұлының ғылыми мұраларын жинау, зерттеу және ғылыми айналымға енгізу, ғалымның тілдік тұлғасын ашу, ғалым мектебі мен жалпы ХХ ғасыр басындағы тілтанымдық мұраларды зерделеу.
Міндеттері: − Ахмет Байтұрсынұлының өмірі мен шығармаларын кешенді түрде зерттеу және «ахметтану» тақырыбында сұрақтарға жауап іздеу; − Қазақ лингвистикасының «Алаш кезеңі» (1910-1938 жж.) туралы материалдарды жинау, зерттеу, өзекті мәселелерге жауап беру; − Алаш қайраткерлері кезеңіндегі (1910- 1938 жж.) қазақтың ғылым тілі мен тіл жасампаздығын зерттеу және аталған кезеңнің тілдік жағдаятын зерттеуші орталықтар мен жекелеген зерттеушілерді тілдік деректер қорымен қамтамасыз ету; − Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтын Республикадағы «ахметтанудың» әлеуетті ғылыми орталығына айналдыру және Республикадағы «ахметтану» бағытындағы ғылыми-практикалық іс-шараларға ғылыми бағытта жетекшілік жасау; − Ахметтанушы, Алаш лингвистикасын зерттеуші мамандар дайындау;
Қазіргі кезде бөлімде атқарылып жатқан жұмыстар: − Бөлім қызметкерлерінің атсалысуымен «Ахметтану» (https://ahmettanu.kz/) сайты әзірленуде; − Ахмет Байтұрсынұлы туралы толық библиография (1915-2021) жинақталуда; − Қазақстан және шетелдегі мұрағаттардан Ахмет Байтұрсынұлының еңбектері мен қоғамдық-саяси қызметі туралы материалдар жинақталуда; − Ахмет Байтұрсынұлының 150 жылдық мерейтойы аясында ғалым шығармаларының толық жинағын құрастыру жұмыстары жалғасуда; − Ахмет Байтұрсынұлының 150 жылдық мерейтойына орай Жалпыреспубликалық іс-шаралар жоспарының Институтқа жүктелген міндеттері бойынша дайындық жұмыстар жасалуда.
Ахметтану бөлімінің зерттеу бағыттары: 1) Басым бағыттары: − Ахмет Байтұрсынұлының өмірі мен шығармалары; − Ахмет Байтұрсынұлының лингвистикалық мектебі (М. Дулатов, Е. Омарұлы, Т. Шонанұлы, Қ. Жұбанов, М. Жұмабаев және т.б.); 2) Қосалқы бағыттар: − ХХ ғасыр басындағы қазақ зиялыларының ғылыми мұралары: жинау, аудару, құрастыру, зерттеу, ғылыми айналымға енгізу және электронды мәтіндер базасын жасау; − Мәтінтану: ескі жазбаларды, қолжазба құжаттарды оқу, аудару; көнетүркі, соғды және т.б. түркі тіліне қатысты жазуларды меңгеру
Міндеттері: − Ахмет Байтұрсынұлының өмірі мен шығармаларын кешенді түрде зерттеу және «ахметтану» тақырыбында сұрақтарға жауап іздеу; − Қазақ лингвистикасының «Алаш кезеңі» (1910-1938 жж.) туралы материалдарды жинау, зерттеу, өзекті мәселелерге жауап беру; − Алаш қайраткерлері кезеңіндегі (1910- 1938 жж.) қазақтың ғылым тілі мен тіл жасампаздығын зерттеу және аталған кезеңнің тілдік жағдаятын зерттеуші орталықтар мен жекелеген зерттеушілерді тілдік деректер қорымен қамтамасыз ету; − Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтын Республикадағы «ахметтанудың» әлеуетті ғылыми орталығына айналдыру және Республикадағы «ахметтану» бағытындағы ғылыми-практикалық іс-шараларға ғылыми бағытта жетекшілік жасау; − Ахметтанушы, Алаш лингвистикасын зерттеуші мамандар дайындау;
Қазіргі кезде бөлімде атқарылып жатқан жұмыстар: − Бөлім қызметкерлерінің атсалысуымен «Ахметтану» (https://ahmettanu.kz/) сайты әзірленуде; − Ахмет Байтұрсынұлы туралы толық библиография (1915-2021) жинақталуда; − Қазақстан және шетелдегі мұрағаттардан Ахмет Байтұрсынұлының еңбектері мен қоғамдық-саяси қызметі туралы материалдар жинақталуда; − Ахмет Байтұрсынұлының 150 жылдық мерейтойы аясында ғалым шығармаларының толық жинағын құрастыру жұмыстары жалғасуда; − Ахмет Байтұрсынұлының 150 жылдық мерейтойына орай Жалпыреспубликалық іс-шаралар жоспарының Институтқа жүктелген міндеттері бойынша дайындық жұмыстар жасалуда.
Ахметтану бөлімінің зерттеу бағыттары: 1) Басым бағыттары: − Ахмет Байтұрсынұлының өмірі мен шығармалары; − Ахмет Байтұрсынұлының лингвистикалық мектебі (М. Дулатов, Е. Омарұлы, Т. Шонанұлы, Қ. Жұбанов, М. Жұмабаев және т.б.); 2) Қосалқы бағыттар: − ХХ ғасыр басындағы қазақ зиялыларының ғылыми мұралары: жинау, аудару, құрастыру, зерттеу, ғылыми айналымға енгізу және электронды мәтіндер базасын жасау; − Мәтінтану: ескі жазбаларды, қолжазба құжаттарды оқу, аудару; көнетүркі, соғды және т.б. түркі тіліне қатысты жазуларды меңгеру
Ахметтану бөлімі 2021 жылғы 1 маусымда құрылды. 2020 жылдың ортасынан бастап Институт директоры А. Фазылжанова мен ғылыми қызметкер Е. Маралбектің бастамасымен бөлімнің кадрлық құрамын, материалдық-техникалық базасын жасақтау жұмыстары жүргізілді. Бөлім меңгерушісі болып Ахмет Байтұрсынұлы мұраларын зерттеуші PhD доктор Маралбек Ермұхамет тағайындалды. 2021 жылдың 21 шілдесінен бастап бөлімді ф.ғ.д., профессор Күдеринова Құралай Бимолдақызы басқарады. Бөлімде екі ғылым докторы, екі PhD доктор және бір магистр жұмыс істеді. Олар – ф.ғ.д., профессор Зәуреш Қанашқызы Ахметжанова, ф.ғ.д., профессор Күдеринова Құралай Бимолдақызы, аға ғылыми қызметкер, PhD Бияздықова Әлия Әлімбекқызы, PhD Маралбек Ермұхамет және кіші ғылыми қызметкер Қожахмет Әсем Мұхитқызы.
Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының қазіргі кезеңдегі басты міндеттерінің бірі – қазақ тілінің латынграфикалы жаңа әліпбиін дайындау, қазақ жазуына реформа жасау болғандықтан, бөлім қазақ жазуының реформаторы Ахмет Байтұрсынұлының емле, жазу мәселесіне байланысты ғылыми тұжырымдарын зерделеуге басымдық беріп, осы күрделі реформаның теориялық негізін дайындау мақсатын көздейді. Ахметтану бөлімі ашылғанға дейін де Институтта, жалпы Республика аумағында ғалымның өмірі мен шығармашылығы туралы зерттеулер біршама жасалды. Тіпті, ахметтануға арналған зерттеулер Кеңес үкіметі орнаудан бұрын басталып, одан кейінгі әр жылдарда, бірде жасырын ой сабақтастығы түрінде, бірде есімі ашық түрде жалғасты. Әсіресе Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында одан сайын жандана түсті.
Бүгінгі күнге дейінгі зерттеулер мен зерттеушілердің тану деңгейін бағамдай келгенде, ең алғашқы және ең ірі ахметтанушы ретінде Міржақып Дулатұлын айтуға болады. Бұның дәлелі ретінде «Қазақ тілі» (1913), «Тіл-құрал» (1914), «Ахмед Байтурсунович Байтурсун» (1922) сияқты маңызды мақалаларын атауға болады. Сол дәуірдегі ұлт зиялыларының көпшілігі ғалым еңбектерін өте жақсы білген және сол арқылы тіл білімі мен өзге де салалар бойынша өзінің ғылыми танымын дамытқан. Әсіресе Елдес Омарұлының тілтанушы ғалым ретінде бұл ретте орны бөлек. А. Байтұрсынұлының еңбектері мен ғалымдық тұлғасы анық таныла бастаған кез өзі шығарған алғашқы қазақ оқулықтары («Әліпби», «Оқу құралы», «Тіл құрал») мен «Қазақ» газеті шыққан тұспен сәйкес келеді. Осымен байланысты ахметтану ғалым өмірінің Орынбор кезеңінен басталды деп айтуға болады.
Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты ғалымдарының ахметтану бойынша зерттеулері Институттың бас ғылыми қызметкері, академик Р. Сыздықтың «Ахмет Байтұрсынұлы» (1989) атты кітапшасынан басталады. Оған дейін де І. Кеңесбаев, М. Балақаев, Ғ. Мұсабаев, Н. Сауранбаев, А. Ысқақов және т.б. тілтанушы ғалымдардың Ахмет Байтұрсынұлы еңбектерімен жете таныс болғаны анық. Десе де бұл Кеңес үкіметі тұсында жабық тақырып болғаны түсінікті. Тәуелсіздік жылдарында Ә. Қайдар, Р. Сыздық, Ш. Сарыбаев, Е. Жанпейісов, Б. Әбілқасымов, Ө. Айтбаев, К. Хұсайын, Н. Уәли, Ә. Жүнісбек, С. Омарбек, Ж. Манкеева, А. Алдаш, З. Базарбаева, М. Малбақов, Ғ. Әнес, Б. Момынова, Қ. Күдеринова, А. Фазылжанова және т.б.
Институт ғалымдары маңызды зерттеулер мен танымдық мақалалар жазды және Ахмет Байтұрсынұлының мерейтойына арналған халықаралық конференция өткізді. Ахмет Байтұрсынұлының ешбір еңбегі ұлттық мүддеден айналып өтпейді. Сондықтан Ғалым есімінің ұлықталуы, өмірі мен ғылыми мұраларының зерттелуі – қазақ қоғамының тұтастығы мен рухани, мәдени құндылықтарының ұлттық сипатта дамуының негізі. Алаш қозғалысының темірқазығы, «алаштанудың» іргетасы – «ахметтану». Солай бола тұрғанмен, республикамызда қазірге дейін бірде-бір арнайы «ахметтану» орталығының жоқтығы осы саладағы олқылықтарды анық көрсетті. Осы аталған жағдаяттар Ахметтану бөлімін ашудың қажеттігін көрсетті және негіз болды.
Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының қазіргі кезеңдегі басты міндеттерінің бірі – қазақ тілінің латынграфикалы жаңа әліпбиін дайындау, қазақ жазуына реформа жасау болғандықтан, бөлім қазақ жазуының реформаторы Ахмет Байтұрсынұлының емле, жазу мәселесіне байланысты ғылыми тұжырымдарын зерделеуге басымдық беріп, осы күрделі реформаның теориялық негізін дайындау мақсатын көздейді. Ахметтану бөлімі ашылғанға дейін де Институтта, жалпы Республика аумағында ғалымның өмірі мен шығармашылығы туралы зерттеулер біршама жасалды. Тіпті, ахметтануға арналған зерттеулер Кеңес үкіметі орнаудан бұрын басталып, одан кейінгі әр жылдарда, бірде жасырын ой сабақтастығы түрінде, бірде есімі ашық түрде жалғасты. Әсіресе Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында одан сайын жандана түсті.
Бүгінгі күнге дейінгі зерттеулер мен зерттеушілердің тану деңгейін бағамдай келгенде, ең алғашқы және ең ірі ахметтанушы ретінде Міржақып Дулатұлын айтуға болады. Бұның дәлелі ретінде «Қазақ тілі» (1913), «Тіл-құрал» (1914), «Ахмед Байтурсунович Байтурсун» (1922) сияқты маңызды мақалаларын атауға болады. Сол дәуірдегі ұлт зиялыларының көпшілігі ғалым еңбектерін өте жақсы білген және сол арқылы тіл білімі мен өзге де салалар бойынша өзінің ғылыми танымын дамытқан. Әсіресе Елдес Омарұлының тілтанушы ғалым ретінде бұл ретте орны бөлек. А. Байтұрсынұлының еңбектері мен ғалымдық тұлғасы анық таныла бастаған кез өзі шығарған алғашқы қазақ оқулықтары («Әліпби», «Оқу құралы», «Тіл құрал») мен «Қазақ» газеті шыққан тұспен сәйкес келеді. Осымен байланысты ахметтану ғалым өмірінің Орынбор кезеңінен басталды деп айтуға болады.
Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты ғалымдарының ахметтану бойынша зерттеулері Институттың бас ғылыми қызметкері, академик Р. Сыздықтың «Ахмет Байтұрсынұлы» (1989) атты кітапшасынан басталады. Оған дейін де І. Кеңесбаев, М. Балақаев, Ғ. Мұсабаев, Н. Сауранбаев, А. Ысқақов және т.б. тілтанушы ғалымдардың Ахмет Байтұрсынұлы еңбектерімен жете таныс болғаны анық. Десе де бұл Кеңес үкіметі тұсында жабық тақырып болғаны түсінікті. Тәуелсіздік жылдарында Ә. Қайдар, Р. Сыздық, Ш. Сарыбаев, Е. Жанпейісов, Б. Әбілқасымов, Ө. Айтбаев, К. Хұсайын, Н. Уәли, Ә. Жүнісбек, С. Омарбек, Ж. Манкеева, А. Алдаш, З. Базарбаева, М. Малбақов, Ғ. Әнес, Б. Момынова, Қ. Күдеринова, А. Фазылжанова және т.б.
Институт ғалымдары маңызды зерттеулер мен танымдық мақалалар жазды және Ахмет Байтұрсынұлының мерейтойына арналған халықаралық конференция өткізді. Ахмет Байтұрсынұлының ешбір еңбегі ұлттық мүддеден айналып өтпейді. Сондықтан Ғалым есімінің ұлықталуы, өмірі мен ғылыми мұраларының зерттелуі – қазақ қоғамының тұтастығы мен рухани, мәдени құндылықтарының ұлттық сипатта дамуының негізі. Алаш қозғалысының темірқазығы, «алаштанудың» іргетасы – «ахметтану». Солай бола тұрғанмен, республикамызда қазірге дейін бірде-бір арнайы «ахметтану» орталығының жоқтығы осы саладағы олқылықтарды анық көрсетті. Осы аталған жағдаяттар Ахметтану бөлімін ашудың қажеттігін көрсетті және негіз болды.
Зәуреш Қанашқызы Ахметжанова
филология ғылымдарының докторы, профессор
1970-1976 жж. Павлодар педагогикалық институтының Филология факультетін «Филология» мамандығы бойынша бітіріп, Алматы Мемлекеттік Шет тілдер институтының аспирантурасында оқыды. Еңбек жолын 1970-1973 жж. Павлодар педагогикалық институтында «Орыс тілі» кафедрасының ассистенті болып бастап, 1976-1990 жж. Қазақстан Республикасы Ғылым академиясының Тіл білімі институтында жалғастырды. «Сопоставительное исследование лексики тюркских (казахского, киргизского, узбекского) и русского языков» тақырыбында 10.02.06 шифры бойынша кандидаттық диссертация қорғап, институттың жетекші ғылыми қызметкері болды. «Принципы сопоставительного функционального исследования казахского и русского языков» тақырыбында 10.02.06 және 10.02.01 шифры бойынша докторлық диссертация қорғағаннан кейін 1991-1993 жж. Абай атындағы Алматы мемлекеттік университетінде факультет деканы, кейін кафедра меңгерушісі болды. 1990-2002 жж. диссертациялық кеңестің төрағасы болды. Ал 2002-2008 жж. Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университетінің ғылыми жұмыстары жөніндегі проректоры қызметін атқарады. Тіл теориясы, типология және салыстырмалы тіл білімі, әлеуметтік лингвистика, екі тілді лексикография, шет тілдері, қазақ тілі мен орыс тілін оқыту әдістемесі, аударманың лингвистикалық және лингводидактикалық мәселелері, лингвоконцептология, ұлттық құндылықтар саласы бойынша 10-нан аса монография мен 200-ден аса ғылыми жарияланымдардың авторы. 74 шәкірт тәрбиелеген: 16 доктор, 1 PhD доктор, 57 кандидат.
Гүлфар Мәжитқызы Мамырбек
филология ғылымдарының кандидаты
1997 ж. А. Байтұрсынұлы атындағы №138 гимназияда мұғалім, ҚР ҰҒА Математика институтында лаборант, 2001 ж. Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтында ізденуші. 2004 ж. осы институтта лаборант, кіші ғылыми қызметкер, ғылыми қызметкер, аға ғылыми қызметкер, жетекші ғылыми қызметкер, бөлім меңгерушісі. 2018 ж. Ш. Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық-ғылыми практикалық орталығында жетекші ғылыми қызметкер, ғалым хатшы, басқарма басшысы. Түркология және лексикография мәселелеріне арналған 1 ғылыми монографияның, 3 оқулықтың, 4 сөздіктің және 100-ден аса ғылыми мақаланың авторы.
Негізгі жарияланымдар
1.Ахметжанова З. Универбы и перифразы // Тезисы XV-й Республиканской научной конференции преподавателей иностранных языков. – Алма-Ата, 1977. – С. 22-23.
2. Ахметжанова З. О процессе универбации // «Проблемы теории и методики преподавания иностранных языков и литературоведения». – Алма-Ата, 1977. вып. 2. – С. 108-116. 3. Ахметжанова
З. Сопоставление однолексемных и многолексемных номинативных единиц русского и тюркских языков // «Словообразование и номинативная деривация в славянских языках». Тезисы Республиканской конференции. – Гродно, 1982. – С. 14-15.
4. Ахметжанова З. Об интерференции в области просодики // «Русский язык в казахской школе». – Алматы. 1982. №5 – С. 38-46.
5. Ахметжанова З. Морфологическая интерференция в русской речи казахов-билингвов в сфере словоизменения // «Преподавание русского языка в условиях двуязычия». – Фрунзе, 1983. – С. 91-92.
6. Ахметжанова З. Опыт исследования парадигматической интерференции в области спряжения глаголов русского языка // «Русский язык – язык великого братства народов». Тезисы докладов и сообщений Республиканской научнопрактической конференции. – Ашхабад, 1983. – С. 27-28.
7. Ахметжанова З. Функционально-семантические поля как основа для построения типологии разносистемных языков // «Вопросы тюркского языкознания», Материалы Первой межреспубликанской конференции молодых лингвистовтюркологов. – Алма-Ата, 1985. – С.134-136.
8. Ахметжанова З. О фактической интерференции в области склонения существительных русского языка // «Русский языка и литература в казахской школе», 1984. №12. /в соавторстве с Ж.М.Утесбаевой/.
9. Ахметжанова З. Принципы исследования функционально-семантических полей казахского и русского языков // Известия АН Каз. ССР. – Алматы, 1987, №2. – С. 44-48.
10. Ахметжанова З. К построению функциональных грамматик русского и казах - ского языков // «Русский язык – язык дружбы и братства». Тезисы докладов Республиканской научной конференции. – Душанбе, 1985. – С.4-5.
11. Ахметжанова З. Функционально-семантические поля русского и казахского языков. – Алма-Ата: Наука, 1989. – С.107.
12. Ахметжанова З. Об аспектуально-модальных способах казахского языка // Известия А Н КазССР. Серия филол., 1989. – С.14-18.
13. Ахметжанова З. Вокативы в художественном тексте // « Прагматика и стилисти - ка текста». – Алма-Ата, 1989. – С.7-10.
14. Ахметжанова З. Об антропоцентрической направленности языков // Принцип антропоцентризма в лингвистике. – Алматы, 1997. – С. 12-16.
15. Ахметжанова З. «Ресми іс қағаздар» // Анықтағыш. – Астана: Тіл дамыту департаменті, 2000. – 214 б. (авторлар құрамында).
16. Ахметжанова З. Қазақ тілі: ресми қарым-қатынас. Оқу құралы. – Алматы: Рауан, 2000. – 173 б. (авторлар құрамында).
17. Ахметжанова З. «Русский язык» Учебник для 9 класса общеобразовательной школы с русским языком обучения. – Алматы: Рауан, 2000. – 288 с. (в соавторстве).
18. Күдеринова Қ. Емлесі қиын сөздер (авторлар ұжымы) // – Алматы: Балауса, 2000.
19. Күдеринова Қ. Күрделі сөздердің орфографиясы // Р. Сыздықтың « Тілдік норма және оның қалыптануы» атты кітабына қосымша. – Астана, 2001.
20. Күдеринова Қ. Қазақ тілі орфографиялық сөздігі. Құрастырушы және жауапты шығарушылардың бірі. – Алматы: ДайкПресс, 2001.
21. Күдеринова Қ. « Бірге және бөлек жазылатын сөздердің орфографиясы». – Алматы, 2005.
22. Қазақ тілі орфографиялық сөздігі. Құрастырушы және жауапты шығарушылардың бірі. – Алматы: Арыс, 2005.
23. Қазақ тілі орфоэпиялық сөздігі. Құрастырушы және жауапты шығарушылардың бірі. – Алматы: Арыс, 2005.
24. Күдеринова Қ. «Қазақ жазуының теориялық негіздері». – Алматы: Қазақ университеті, 2006.
25. Орфографиялық сөздік // – Алматы, 2007 ж. – 480 б.
26. Қазақ әдеби тілінің сөздігі IV том // – Алматы, 2011 ж. – 752 б.
27. Қазақ әдеби тілінің сөздігі VI том // – Алматы, 2011 ж. – 752 б.
28. Қазақ әдеби тілінің сөздігі IX том // – Алматы, 2011 ж. – 744 б.
29. Күдеринова Қ. Түркі тілдері жазуы мен орфоэпиялық өзгерістер нәтижесі // Қазақ филологиясы және оны толық курста оқыту мәселелері. – Пекин « Орталық ұлттар Университеті баспасы», 2013. – 106-112 бб.
30. Орфографиялық сөздік // – Алматы: Дәуір, 2013 ж. – 720 б.
31. Күдеринова Қ. Вопросы перехода современной казахской письменности на ла - тинскую графику: предложения и проект // Международный журнал приклад - ных и фундаментальных исследований // Импакт фактор РИНЦ 1,387. 2016., №10. С. 144-150.
32. Күдеринова Қ. «Қазақ жазуының тарихы мен теориясы». – Алматы: Елтану, 2014. 33. Күдеринова Қ. « Түркі тілдерінің әліпби және емле тарихы». – Алматы: Қазақ тілі, 2016.
34. Күдеринова Қ. А. Байтұрсынұлы емле ұстанымы, орфограммалау тәсілдері // Байтұрсынұлы мұрасы: зерттеу, жүйелеу. – Алматы, 2017. – 110-115 бб.
35. Күдеринова Қ. « Бірге ме, бөлек пе?». – Алматы: Қазақ тілі, 2017.
36. Күдеринова Қ. « Жаңа әліпби мен емле әдістемесі» атты 72 сағаттық курстың бағдарламасына авторлық куәлік алып, « Жаңа емле: теория мен әдістеме» оқулығының бас редакторы болды. – Астана, 2019.
37. Maralbek E., Koçak M. Kaşgarli Mahmut’un Divanu lügati’t-türk adli eserinde yer alan ölçü birimleri ( М.Қашқаридың « Диуани лұғат-ит-түрік» еңбегіндегі өлшем бірліктер) // Türk kültürü ve Hacı Bektaş Veli araştırma Dergisi ( Түркия). 1KIŞ 2018/SAYI 88. 187-199.
38. Akhmetzhanova Z., Maralbek Ye., Kassenov Ye., Kerembekova M. Language Units Expressing the Notion of Degree or Quantity on Turkic Monuments ( Көне түркі ескерткіштеріндегі «мөлшер» ұғымын білдіретін тілдік бірліктер) // Opción, Año 35, Especial No.20 (2019): 1590-1620. Universidad del Zulia ( Венесуэла).
39. Қазақ тіліндегі мөлшерліктер // Қазақ тілінің функционалды грамматикасы. Ұжымдық еңбек: 2-кітап. –Алматы: «Дайк-Прес», 2011. – 721-778 бб.
40. Сан-мөлшер категориясының функционалды-семантикалық табиғаты // Грамматикадағы дүниенің тілдік бейнесі. Ұжымдық монография. – Алматы: «Қазығұрт» баспасы, 2014. – 255-341 бб.
41. Сан-мөлшер категориясының функционалды-семантикалық өрісі // Жұмсалымдық грамматикасы. Оқулық-монография: – Алматы: « Мемлекеттік тілді дамыту институты», 2016. – 422-467 бб.
42. Тағылым мен тағзым / Құрастырушылар – Е . Маралбек, Д.Алтайбаева. –Алматы: « Ғылым ордасы», 2013. – 224 б.
43. Балаларға тарту / Құрастырушы – Е . Маралбек. – Алматы: Мемлекеттік тілді дамыту институты, 2017. – 112 б. 44. Елдес Омарұлы шығармалары. 1-2 т. / Түсініктемесін жазып құрастырушы – Е . Маралбек. – Алматы: – « Лұғат» қоғамдық қоры. – 2018.
45. Маралбек Е. Қазақ тіліндегі мөлшер мәнді сөздер // ҚазҰПУ Хабаршысы. Филология сериясы. 2010. №35. – 156-165 бб.
46. Маралбек Е. Мөлшер есімдіктер // Абай атындағы ҚазҰПУ Хабаршы. Филоло - гия сериясы. 2016. №4. – 60-66 бб.
47. Маралбек Е. М.Қашқаридың «Диуани лұғат-ит-түрік» еңбегіндегі «мөлшерөлшем» ұғымын білдіретін соматизмдер. Абай ат. ҚазҰПУ Хабаршы. Филология сериясы. 2017. №2. – 67-76 бб.
48. Маралбек Е. XIII–XIV ғасыр қыпшақ ескерткіштеріндегі мөлшер семанти- касының лексикалық деңгейдегі репрезентациясы // Абай атындағы Қаз-ҰПУ Хабаршы. Филология сериясы. 2019. №3. – 129-135 бб.
49. Маралбек Е. Поэтикалық тілдегі мөлшер ұғымының көрінісі // Ш. Уалиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті хабаршысы, Филология серия - сы. 2017. №4. – 152-158 бб.
50. Маралбек Е. Поэтикалық тілдегі «мөлшер» ұғымының метафора тәсілі арқылы берілуі // 6- Халықаралық Қытайдан Адриатқа дейінгі әлеуметтік ғылымдар конгресі. 29-31 март. – Анкара: 2018. – 60-74 бб.
51. Маралбек Е. Поэтикалық тілдегі «мөлшер» ұғымының перифраз тәсілі арқылы берілуі // 6- Халықаралық Қытайдан Адриатқа дейінгі әлеуметтік ғылымдар конгресі. 29-31 март. – Анкара. 2018. – 75-84 бб.
52. Маралбек Е. Қазақ тіліндегі дауысты және дауыссыз дыбыстардың фоноло гиялық және графемикалық сипаты // Жаңа ұлттық әліпби: Қазақ жазуын жаңғырту (Ғылыми-тілтанымдық зерттеу) 1-кітап. – Алматы. 2017. – 127-149 бб.
53. Маралбек Е. Қазақ жазуындағы әріптердің тіркесім түрлері // Жаңа ұлттық әліпби: Қазақ жазуын жаңғырту ( Ғылыми-тілтанымдық зерттеу) 1-кітап. – Алматы. 2017. – 149-171 бб.
54. Маралбек Е. А. Байтұрсынұлының «й/и, у» дыбыстары туралы танымы // Жаңа ұлттық әліпби: Қазақ жазуын жаңғырту ( Ғылыми-тілтанымдық зерттеу) 1-кітап. – Алматы. 2017. – 255-264 бб.
55. Maralbek E., Koçak M. Miktar Semantiğinin Dünya Dillerine Ortak Eski Sentaktik Yapısı ( Мөлшер ұғымын берудің әлем тілдеріне ортақ ежелгі синтаксистік конструкциясы) // 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum / Education And Society In The 21st Century Cilt / Volume 7, Sayı/Issue 20, Yaz/Summer 2018. 504
56. Маралбек Е. Ахмет Байтұрсынұлы қазақтың тұңғыш профессоры // « Егемен Қазақстан» газеті. 2021 жыл, 27 қаңтар. https://egemen.kz/article/263035-akhmetbaytursynuly-%E2%80%93-qazaqtynh-tunhghysh-professory.
57. Маралбек Е. Мөлшер категориясының тарихи парадигмасы. «6D021300- Лингвистика» мамандығы бойынша PhD дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация. – Алматы, 2020. – 223 б.
1.Ахметжанова З. Универбы и перифразы // Тезисы XV-й Республиканской научной конференции преподавателей иностранных языков. – Алма-Ата, 1977. – С. 22-23.
2. Ахметжанова З. О процессе универбации // «Проблемы теории и методики преподавания иностранных языков и литературоведения». – Алма-Ата, 1977. вып. 2. – С. 108-116. 3. Ахметжанова
З. Сопоставление однолексемных и многолексемных номинативных единиц русского и тюркских языков // «Словообразование и номинативная деривация в славянских языках». Тезисы Республиканской конференции. – Гродно, 1982. – С. 14-15.
4. Ахметжанова З. Об интерференции в области просодики // «Русский язык в казахской школе». – Алматы. 1982. №5 – С. 38-46.
5. Ахметжанова З. Морфологическая интерференция в русской речи казахов-билингвов в сфере словоизменения // «Преподавание русского языка в условиях двуязычия». – Фрунзе, 1983. – С. 91-92.
6. Ахметжанова З. Опыт исследования парадигматической интерференции в области спряжения глаголов русского языка // «Русский язык – язык великого братства народов». Тезисы докладов и сообщений Республиканской научнопрактической конференции. – Ашхабад, 1983. – С. 27-28.
7. Ахметжанова З. Функционально-семантические поля как основа для построения типологии разносистемных языков // «Вопросы тюркского языкознания», Материалы Первой межреспубликанской конференции молодых лингвистовтюркологов. – Алма-Ата, 1985. – С.134-136.
8. Ахметжанова З. О фактической интерференции в области склонения существительных русского языка // «Русский языка и литература в казахской школе», 1984. №12. /в соавторстве с Ж.М.Утесбаевой/.
9. Ахметжанова З. Принципы исследования функционально-семантических полей казахского и русского языков // Известия АН Каз. ССР. – Алматы, 1987, №2. – С. 44-48.
10. Ахметжанова З. К построению функциональных грамматик русского и казах - ского языков // «Русский язык – язык дружбы и братства». Тезисы докладов Республиканской научной конференции. – Душанбе, 1985. – С.4-5.
11. Ахметжанова З. Функционально-семантические поля русского и казахского языков. – Алма-Ата: Наука, 1989. – С.107.
12. Ахметжанова З. Об аспектуально-модальных способах казахского языка // Известия А Н КазССР. Серия филол., 1989. – С.14-18.
13. Ахметжанова З. Вокативы в художественном тексте // « Прагматика и стилисти - ка текста». – Алма-Ата, 1989. – С.7-10.
14. Ахметжанова З. Об антропоцентрической направленности языков // Принцип антропоцентризма в лингвистике. – Алматы, 1997. – С. 12-16.
15. Ахметжанова З. «Ресми іс қағаздар» // Анықтағыш. – Астана: Тіл дамыту департаменті, 2000. – 214 б. (авторлар құрамында).
16. Ахметжанова З. Қазақ тілі: ресми қарым-қатынас. Оқу құралы. – Алматы: Рауан, 2000. – 173 б. (авторлар құрамында).
17. Ахметжанова З. «Русский язык» Учебник для 9 класса общеобразовательной школы с русским языком обучения. – Алматы: Рауан, 2000. – 288 с. (в соавторстве).
18. Күдеринова Қ. Емлесі қиын сөздер (авторлар ұжымы) // – Алматы: Балауса, 2000.
19. Күдеринова Қ. Күрделі сөздердің орфографиясы // Р. Сыздықтың « Тілдік норма және оның қалыптануы» атты кітабына қосымша. – Астана, 2001.
20. Күдеринова Қ. Қазақ тілі орфографиялық сөздігі. Құрастырушы және жауапты шығарушылардың бірі. – Алматы: ДайкПресс, 2001.
21. Күдеринова Қ. « Бірге және бөлек жазылатын сөздердің орфографиясы». – Алматы, 2005.
22. Қазақ тілі орфографиялық сөздігі. Құрастырушы және жауапты шығарушылардың бірі. – Алматы: Арыс, 2005.
23. Қазақ тілі орфоэпиялық сөздігі. Құрастырушы және жауапты шығарушылардың бірі. – Алматы: Арыс, 2005.
24. Күдеринова Қ. «Қазақ жазуының теориялық негіздері». – Алматы: Қазақ университеті, 2006.
25. Орфографиялық сөздік // – Алматы, 2007 ж. – 480 б.
26. Қазақ әдеби тілінің сөздігі IV том // – Алматы, 2011 ж. – 752 б.
27. Қазақ әдеби тілінің сөздігі VI том // – Алматы, 2011 ж. – 752 б.
28. Қазақ әдеби тілінің сөздігі IX том // – Алматы, 2011 ж. – 744 б.
29. Күдеринова Қ. Түркі тілдері жазуы мен орфоэпиялық өзгерістер нәтижесі // Қазақ филологиясы және оны толық курста оқыту мәселелері. – Пекин « Орталық ұлттар Университеті баспасы», 2013. – 106-112 бб.
30. Орфографиялық сөздік // – Алматы: Дәуір, 2013 ж. – 720 б.
31. Күдеринова Қ. Вопросы перехода современной казахской письменности на ла - тинскую графику: предложения и проект // Международный журнал приклад - ных и фундаментальных исследований // Импакт фактор РИНЦ 1,387. 2016., №10. С. 144-150.
32. Күдеринова Қ. «Қазақ жазуының тарихы мен теориясы». – Алматы: Елтану, 2014. 33. Күдеринова Қ. « Түркі тілдерінің әліпби және емле тарихы». – Алматы: Қазақ тілі, 2016.
34. Күдеринова Қ. А. Байтұрсынұлы емле ұстанымы, орфограммалау тәсілдері // Байтұрсынұлы мұрасы: зерттеу, жүйелеу. – Алматы, 2017. – 110-115 бб.
35. Күдеринова Қ. « Бірге ме, бөлек пе?». – Алматы: Қазақ тілі, 2017.
36. Күдеринова Қ. « Жаңа әліпби мен емле әдістемесі» атты 72 сағаттық курстың бағдарламасына авторлық куәлік алып, « Жаңа емле: теория мен әдістеме» оқулығының бас редакторы болды. – Астана, 2019.
37. Maralbek E., Koçak M. Kaşgarli Mahmut’un Divanu lügati’t-türk adli eserinde yer alan ölçü birimleri ( М.Қашқаридың « Диуани лұғат-ит-түрік» еңбегіндегі өлшем бірліктер) // Türk kültürü ve Hacı Bektaş Veli araştırma Dergisi ( Түркия). 1KIŞ 2018/SAYI 88. 187-199.
38. Akhmetzhanova Z., Maralbek Ye., Kassenov Ye., Kerembekova M. Language Units Expressing the Notion of Degree or Quantity on Turkic Monuments ( Көне түркі ескерткіштеріндегі «мөлшер» ұғымын білдіретін тілдік бірліктер) // Opción, Año 35, Especial No.20 (2019): 1590-1620. Universidad del Zulia ( Венесуэла).
39. Қазақ тіліндегі мөлшерліктер // Қазақ тілінің функционалды грамматикасы. Ұжымдық еңбек: 2-кітап. –Алматы: «Дайк-Прес», 2011. – 721-778 бб.
40. Сан-мөлшер категориясының функционалды-семантикалық табиғаты // Грамматикадағы дүниенің тілдік бейнесі. Ұжымдық монография. – Алматы: «Қазығұрт» баспасы, 2014. – 255-341 бб.
41. Сан-мөлшер категориясының функционалды-семантикалық өрісі // Жұмсалымдық грамматикасы. Оқулық-монография: – Алматы: « Мемлекеттік тілді дамыту институты», 2016. – 422-467 бб.
42. Тағылым мен тағзым / Құрастырушылар – Е . Маралбек, Д.Алтайбаева. –Алматы: « Ғылым ордасы», 2013. – 224 б.
43. Балаларға тарту / Құрастырушы – Е . Маралбек. – Алматы: Мемлекеттік тілді дамыту институты, 2017. – 112 б. 44. Елдес Омарұлы шығармалары. 1-2 т. / Түсініктемесін жазып құрастырушы – Е . Маралбек. – Алматы: – « Лұғат» қоғамдық қоры. – 2018.
45. Маралбек Е. Қазақ тіліндегі мөлшер мәнді сөздер // ҚазҰПУ Хабаршысы. Филология сериясы. 2010. №35. – 156-165 бб.
46. Маралбек Е. Мөлшер есімдіктер // Абай атындағы ҚазҰПУ Хабаршы. Филоло - гия сериясы. 2016. №4. – 60-66 бб.
47. Маралбек Е. М.Қашқаридың «Диуани лұғат-ит-түрік» еңбегіндегі «мөлшерөлшем» ұғымын білдіретін соматизмдер. Абай ат. ҚазҰПУ Хабаршы. Филология сериясы. 2017. №2. – 67-76 бб.
48. Маралбек Е. XIII–XIV ғасыр қыпшақ ескерткіштеріндегі мөлшер семанти- касының лексикалық деңгейдегі репрезентациясы // Абай атындағы Қаз-ҰПУ Хабаршы. Филология сериясы. 2019. №3. – 129-135 бб.
49. Маралбек Е. Поэтикалық тілдегі мөлшер ұғымының көрінісі // Ш. Уалиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті хабаршысы, Филология серия - сы. 2017. №4. – 152-158 бб.
50. Маралбек Е. Поэтикалық тілдегі «мөлшер» ұғымының метафора тәсілі арқылы берілуі // 6- Халықаралық Қытайдан Адриатқа дейінгі әлеуметтік ғылымдар конгресі. 29-31 март. – Анкара: 2018. – 60-74 бб.
51. Маралбек Е. Поэтикалық тілдегі «мөлшер» ұғымының перифраз тәсілі арқылы берілуі // 6- Халықаралық Қытайдан Адриатқа дейінгі әлеуметтік ғылымдар конгресі. 29-31 март. – Анкара. 2018. – 75-84 бб.
52. Маралбек Е. Қазақ тіліндегі дауысты және дауыссыз дыбыстардың фоноло гиялық және графемикалық сипаты // Жаңа ұлттық әліпби: Қазақ жазуын жаңғырту (Ғылыми-тілтанымдық зерттеу) 1-кітап. – Алматы. 2017. – 127-149 бб.
53. Маралбек Е. Қазақ жазуындағы әріптердің тіркесім түрлері // Жаңа ұлттық әліпби: Қазақ жазуын жаңғырту ( Ғылыми-тілтанымдық зерттеу) 1-кітап. – Алматы. 2017. – 149-171 бб.
54. Маралбек Е. А. Байтұрсынұлының «й/и, у» дыбыстары туралы танымы // Жаңа ұлттық әліпби: Қазақ жазуын жаңғырту ( Ғылыми-тілтанымдық зерттеу) 1-кітап. – Алматы. 2017. – 255-264 бб.
55. Maralbek E., Koçak M. Miktar Semantiğinin Dünya Dillerine Ortak Eski Sentaktik Yapısı ( Мөлшер ұғымын берудің әлем тілдеріне ортақ ежелгі синтаксистік конструкциясы) // 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum / Education And Society In The 21st Century Cilt / Volume 7, Sayı/Issue 20, Yaz/Summer 2018. 504
56. Маралбек Е. Ахмет Байтұрсынұлы қазақтың тұңғыш профессоры // « Егемен Қазақстан» газеті. 2021 жыл, 27 қаңтар. https://egemen.kz/article/263035-akhmetbaytursynuly-%E2%80%93-qazaqtynh-tunhghysh-professory.
57. Маралбек Е. Мөлшер категориясының тарихи парадигмасы. «6D021300- Лингвистика» мамандығы бойынша PhD дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация. – Алматы, 2020. – 223 б.
Бөлім қызметкерлері
Бөлім 2021 жылы 1 маусымда құрылды
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
«Ахметтану» бөлімінің бас ғылыми қызметкері, филология ғылымдарының докторы, профессор; қазақ тілі орфографиясы, орфоэпиясы, стилистикасы, сөзсаптамы, қазақ әдеби тілінің тарихы бағытындағы бірнеше ғылыми, ғылыми-көпшілік, оқу-әдістемелік еңбектердің авторы, «ЖОО-ның Үздік оқытушысы – 2015», «Жылдың үздік ғылыми қызметкері – 2022» құрметті атағының иегері. 4 орфографиялық, 2 орфоэпиялық сөздіктің құрастырушысы және жауапты шығарушысы. Түркі халықтарының ішінде тұңғыш рет жарық көрген 15 томдық қазақ әдеби тілінің түсіндірме сөздігі авторларының және жауапты редакторларының бірі болып еңбек еткені үшін «Қазақстан республикасы ғылымын дамытуға сіңірген еңбегі үшін» (2008 ж.), «Ана тілінің дамуына қосқан үлесі үшін» (2022ж.) төсбелгілерінің иегері. «Бірге және бөлек жазылатын сөздердің орфографиясы» (2005ж), «Қазақ жазуының теориялық негіздері» (2010) және «Түркі тілдерінің әліпби және емле тарихы» (2016), «Қазақ шаршысөзі және жастар тілі» (2023ж. Ж.Байтелиевамен бірге) атты ғылыми монографиялары, «Қазақ жазуының тарихы мен теориясы» (2014ж.) атты оқу құралы, «Бірге ме, бөлек пе?» (2017ж.) атты оқу-әдістемелік құралы бар. Ахмет Байтұрсынұлы мүраларының сөзсаптамы, стилі, қазақ әдеби тілін дамытудағы рөлі тақырыбында зерттеу жүргізеді.
филология ғылымдарының докторы, профессор
Маралбек Ермұхамет Маралбекұлы
Ф.ғ.д., профессор З. Ахметжанованың жетекшілігімен «Қазақ тіліндегі мөлшер категориясының тарихи парадигмасы (лингвистикалық аспектіде)» тақырыбында PhD докторлық диссертация қорғап, «6D021300- Лингвистика» мамандығы бойынша философия докторы (PhD) дәрежесін алды. 65 ғылыми мақаланың авторы, 3 ұжымдық монографияның бірлескен авторы, 1 көптомдық шығармалар жинағының (Е.Омарұлының көптомдығы), 2 кітаптың құрастырушысы. 2017 жылғы ҚР-ның дарынды жас ғалымдарға арналған «Мемлекеттік Ғылыми стипендия» иегері. 2019 жылғы ҚР Білім және ғылым министрлігінің жас ғалымдарға арналған М.О. Әуезов атындағы сыйлығының иегері.
Бөлім меңгерушісі, PhD доктор
Нұрсұлтан Оразбек
1999 жылы 24 ақпанда Түркістан облысы, Түркістан қаласында дүниеге келді.
2022 жылы Алматы мемлекеттік жаңа технологиялар колледжін бітірді.
Қазір Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университетінің студенті. Ахмет Байтұрсынұлының ішкорпусын жетілдіру жұмыстарын жүргізеді.
2022 жылы Алматы мемлекеттік жаңа технологиялар колледжін бітірді.
Қазір Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университетінің студенті. Ахмет Байтұрсынұлының ішкорпусын жетілдіру жұмыстарын жүргізеді.
Кіші ғылыми қызметкер
Карбозова Әсем Нышанәліқызы
2001 жылы 24 қазан Түркістан облысы Арыс ауданы Саналы ауылында дүниеге келген. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің, филология факультетін "В037 Филология" мамандығын үздік бітірді. Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының магистранты. "Ahmettanu.kz" сайтын жетілдіру жұмыстарын атқарады.
Кіші ғылыми қызметкер
Ахметтану бөлімінің
Бүгіні
Ахметтану бөлімінің
Тарихы
