«Тіл – адамның адамдық
белгісінің зоры»
белгісінің зоры»
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ ҒЫЛЫМ КОМИТЕТІ
ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ ҒЫЛЫМ КОМИТЕТІ
Екі жинақ – «Қырық мысал», «Маса» – қазақ әдебиетін жаңа тақырыптармен, идеялармен, ойлармен, өрнектерімен байытты; Абайдың ақындық дәстүрі ілгері жалғасты, заман талабына сай жігерлі поэзия туды, бұдан кейін талантты ақындардың жаңа буыны тарам-тарам жүлгелерді тереңдетіп, жалғастырып әкететін болады.
– Рымғали Нұрғалиев
– Рымғали Нұрғалиев
Біз бүгін Ахаңның «Әдебиет танытқышын» Аристотель «Поэтикасымен» салыстырар едік. Мұның мәнісі – екеуі де: бірі грек әдебиетінің, екіншісі қазақ әдебиетінің алғашқы әліп-билері. Асылы, үздік қасиеттер бір-бірінен неғұрлым ерекше болса, бір-біріне солғұрлым ұқсас болады.
– Зейнолла Қабдолов
– Зейнолла Қабдолов
Ұлы ағартушы Алтынсариннің бастамасын ілгері дамытып, нағыз ғылымдық дәрежеге көтеріп, жетер жеріне жеткізіп берген – Ахмет Байтұрсынұлы.
– Қайым Мұхамедханов
– Қайым Мұхамедханов
… Бір кезде сары маса боп ызыңдап оятқан Ахметті қазақ еңбекшілері де қадірлей біледі, сөзін оқып, сүйсінеді.
– Ғаббас Тоқжанов
– Ғаббас Тоқжанов
Ахмет Байтұрсынұлы – біріншіден, қазақ тілінің тұңғыш әліппесі мен оқулықтарының авторы. Соңынан, із салған жаңашыл ағартушы. Қазақ оқушыларының бірнеше буыны сауатын Байтұрсынұлының әліпбиімен ашып, ана тілін Байтұрсыновтың «Тіл-құралы» арқылы оқып үйренді.
– Рабиға Сыздық
– Рабиға Сыздық
Алдағы уақытта Ахмет Байтұрсыновтың атын алты алаштың – бар қазақтың баласы ғана емес, алдыңғы қатарлы адам баласы білетін болады.
– Қайым Мұхамедханов
– Қайым Мұхамедханов
… өзге оқыған замандастары өз бастарының пайдасын ғана іздеп, ар һәм имандарын сатып жүргенде, Ахмет халықтың арын іздеп, өзінің ойға алған ісі үшін бір басын бәйгеге тіккен. Ахмет Байтұрсынұлы ұлтын шын сүйетін шын ұлтшыл.
– Сәкен Сейфуллин
– Сәкен Сейфуллин
А. Байтұрсынұлының өлеңдері өзінің сыртқы қарапайымдылығы, ішкі мазмұны, жеңілдігі және біркелкілігі жағынан қазақ әдебиетінде бірінші орын алады… А. Байтұрсынұлының арқасында санасыз түрде болмаса да шын мәнінде орыстана және татарлана бастаған қазақ зиялыларының бір тобы дереу есін жиып, … өз ағаттықтарын түсіне бастады…
– Міржақып Дулатұлы
– Міржақып Дулатұлы
Ахаң ашқан қазақ мектебі, Ахаң түрлеген ана тілі, Ахаң салған әдебиеттегі елшілдік ұраны – «Қырық мысал», «Маса», «Қазақ» газетінің 1916 жылдағы қанжылаған қазақ баласына істеген еңбегі, өнер-білім, саясат жолындағы қажымаған қайратын біз ұмытсақ та, тарих ұмытпайтын істер болатын. Оны жұрттың бәрі біледі. Бұның шындығына ешкім де дауласпайды.
– Мұхтар Әуезов
– Мұхтар Әуезов
Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты
AHMETTANU.KZ
«Бақытсыз Жамал». – Қазан: «Брадран Каримовтар» баспасы, 1914. – 83 б.
1910 жылы қазақ әдебиетінде көркем прозалық үлгіде жазылған тұңғыш роман. Роман 83 беттен, 13 тараудан тұрады. “Бақытсыз Жамал” романы туралы алғаш пікір айтқан Ахмет Байтұрсынұлы: «Қазақта бұрын роман жоқ еді. Біздің арамызда қазақша бірінші роман жазып шығарған Міржақып Дулатов болды. Оның “Бақытсыз Жамал” деген романы 1910 жылы басылып жарыққа шықты», - деді.
1910 жылы қазақ әдебиетінде көркем прозалық үлгіде жазылған тұңғыш роман. Роман 83 беттен, 13 тараудан тұрады. “Бақытсыз Жамал” романы туралы алғаш пікір айтқан Ахмет Байтұрсынұлы: «Қазақта бұрын роман жоқ еді. Біздің арамызда қазақша бірінші роман жазып шығарған Міржақып Дулатов болды. Оның “Бақытсыз Жамал” деген романы 1910 жылы басылып жарыққа шықты», - деді.
«Оян қазақ!»
Қолжазба көлемі 16 бет. Шығарма – Міржақып Дулатұлының саяси-лирикалық өлеңдер жинағы. Шығарма қазақ әдебиеті тарихында ең көп қудаланған кітап. Қолжазба «Сөз басы» атты автордың қысқа кіріспе сөзінен басталады. «Оян, қазақ!» кітабы бірінші рет 1909 жылы Уфада, екінші рет 1911 жылы Орынборда басылып шыққан. Осы кітабы үшін М. Дулатұлы 1911 жылы Семей түрмесінде 19 ай абақтыда жабылған. «Оян, қазақ!» кітабына шұрайлы жерлерінен, атақоныстан айырылған қазақ халқының басына түскен ауыртпалықты, халқының өткен тарихын, қазіргі халін көрсеткен «Қазақ халқының бұрынғы һәм бүгінгі халі», «Қазақ халқының бұрынға мағишаты», «Өнермен хасил болған нәрселер», «Сайлаулар хақында», «Қазақ жерлері», «Мешіт-медресе хақында», «Жастарға», «Терме», «Таршылық халіміз хақында аз мінажат», «Жесір даулары хақында», «Жігіттер», «Насихат ғұмумия» т.б. өлеңдері топтастырылған.
Қолжазба көлемі 16 бет. Шығарма – Міржақып Дулатұлының саяси-лирикалық өлеңдер жинағы. Шығарма қазақ әдебиеті тарихында ең көп қудаланған кітап. Қолжазба «Сөз басы» атты автордың қысқа кіріспе сөзінен басталады. «Оян, қазақ!» кітабы бірінші рет 1909 жылы Уфада, екінші рет 1911 жылы Орынборда басылып шыққан. Осы кітабы үшін М. Дулатұлы 1911 жылы Семей түрмесінде 19 ай абақтыда жабылған. «Оян, қазақ!» кітабына шұрайлы жерлерінен, атақоныстан айырылған қазақ халқының басына түскен ауыртпалықты, халқының өткен тарихын, қазіргі халін көрсеткен «Қазақ халқының бұрынғы һәм бүгінгі халі», «Қазақ халқының бұрынға мағишаты», «Өнермен хасил болған нәрселер», «Сайлаулар хақында», «Қазақ жерлері», «Мешіт-медресе хақында», «Жастарға», «Терме», «Таршылық халіміз хақында аз мінажат», «Жесір даулары хақында», «Жігіттер», «Насихат ғұмумия» т.б. өлеңдері топтастырылған.
«Оқу құралы». Бастауыш мектепте екінші жыл оқылатын Қирағат кітабы. – Орынбор: «Каримов Хусайнов» баспасы, 1914. – 129 б.
Бастауыш мектепте екінші жыл оқылатын оқулық. Міржақып Дулатұлы оқулықты мұғалімдерге ескертпеден басатап, оқушыларға қысқа әңгімелер, өлеңдер, мақалдармен толықтырған.
Ұстазы Ыбырай Алтынсариннің оқу-ағарту мәселесіне байланысты идеяларын дамыта келіп, Ахмет Байтұрсынұлы сияқты оқу-тәрбие мәселесіне ғылыми тұрғыдан қарауға, оқытудың жаңа әдіс-тәсілдеріне, шәкірттердің жаңа бағдарламар арқылы білім алуына, ғылыми дидактикалық қағидаларға сәйкес сабақ жүргізуіне ерекше мән берген.
Бастауыш мектепте екінші жыл оқылатын оқулық. Міржақып Дулатұлы оқулықты мұғалімдерге ескертпеден басатап, оқушыларға қысқа әңгімелер, өлеңдер, мақалдармен толықтырған.
Ұстазы Ыбырай Алтынсариннің оқу-ағарту мәселесіне байланысты идеяларын дамыта келіп, Ахмет Байтұрсынұлы сияқты оқу-тәрбие мәселесіне ғылыми тұрғыдан қарауға, оқытудың жаңа әдіс-тәсілдеріне, шәкірттердің жаңа бағдарламар арқылы білім алуына, ғылыми дидактикалық қағидаларға сәйкес сабақ жүргізуіне ерекше мән берген.
«Терме». – Орынбор: «Дин ва Магишат» баспасы, 1915. – 48 б.
1915 жылы Орынборда жарық көрген «Терме» жинағы 48 беттен тұрады. Міржақып Дулатұлы «Терме» жинағын «Бірнеше жыл бұрын жазылған өлеңдер» деп таныстырады. «Терме» жинағы «Терме», «Сағыну», «Шәкірт» секілді 32 қысқа өлеңдерден құралып, «Елім-ай» өлеңімен аяқталады.
1915 жылы Орынборда жарық көрген «Терме» жинағы 48 беттен тұрады. Міржақып Дулатұлы «Терме» жинағын «Бірнеше жыл бұрын жазылған өлеңдер» деп таныстырады. «Терме» жинағы «Терме», «Сағыну», «Шәкірт» секілді 32 қысқа өлеңдерден құралып, «Елім-ай» өлеңімен аяқталады.
www.ahmettany.kz