Жұрт қолы теңдікке теңелсе жетеді.

«Тау мен тасты су бұзар, адамзатты сөз бұзар» деген нақыл бар. Бұзуға құдіреті келетін сөздің түзеуге құдыреті келер. Сөз – қару. Бұны бұзуға жұмсасақ, бұзады, түзеуге жұмсасақ, түзейді. Сөзін жұртты түзеуге жұмсай бастаған жұрттың, өзі түзелуге бет ала бастағанын көріп тұрмыз.

Қазақ деген қашаннан өз алдына ұлт болып, Еділден Ертіске, Оралдан Ауғанға шейін тұтас тұрған халық едік. Арамызға әртүрлі жұрт кіріскенде, солармен қатар, атымыз жоғалмай, «қазақ ұлты» болып тұра аламыз ба? Осы – біздің, төсекте дөңбекшітіп, ұйқымызды бөлетін нәрсе. Басқа жұртпен араласқанда, өз алдына ұлт болып өз алдына тілі бар, өз тілінде жазылған сөзі (әдебиеті) бар жұрттар ғана тұрады. Өз тілімен сөйлескен, өз тілімен жазған жұрттың ұлттығы еш уақытта, адамы құрымай, жоғалмайды. Ұлттың сақталуына да, жоғалуына да себепші болатын нәрсенің ең қуаттысы – тіл. Сөзі жоғалған жұрттың өзі де жоғалады.

Дүние ісіне де, дін ісіне де күш керек.

Жолсыз билікті көп көрген жұрттың жолға сүйену, туралық бітім күту иманы бұзылады. Жолсыздыққа көзді де, етті де, бетті де үйретіп, жолды мен жолсызды айырмайтын болады.

Алдауыштардың жазасын тартқызудан басқа олардан құтылудың жолы жоқ.

Тарих жолына қарағанда келімсек жұрт күшті болса, тұрғын жұрт аяқ асты болып, азып-тозып жоғалмақшы. Тұрғын жұрт күшті болса, келімсек жұрт сіңіп, тұрғын жұрттың түріне түсіп, бөтендігі жоғалмақшы. Екеуі де тең болса, бір-бірінен кем болмай, біріне бірі жем болмай, қатар тұрып күнелтіп, һәр қайсысы өз алдына ұлт болып тұрмақ.

Бас қосудың орнына, басымызды сақтарға орын таба алмай жүрмелік. От пен суды қазақ «тілсіз жау» дейді. Оларға қосарлық үшінші тілсіз жау бар, оны да ойлау керек. Біз кірсіз пікір, таза ғамалмен жұмыс істеу үшін, мысалы, мұң-мұқтаждарымызды кеңесіп, дертімізге ем қарап, ісімізге жөн қарап, жоғымызды іздеуге, барымызды салуға ақылдасу үшін жиыламыз дерміз. Басқалар оған не мағына беріп, не көзбен қарар? Өзгелер басқосуымызға сенімсіз көзбен қарайтын болса, оларға көмекші өзімізден табылар. Ағашты кесетін балта, балтаның сабы ағаш. Соның мысалы басқа нәрселерде де бар. Адал кәсіппен күн көре алмайтын, я арам жемесе басы ауыратын иттер қай жерде де болса табылады. Айтпағанды айтты деп, етпегенді етті деп оттайтын хайуандар, әсіресе, біздің қазақта көп.

Шеберге аспап серік, мұғалімге құрал серік. Аспапсыз шеберлер ештеңе істей алмайды, құралсыз мұғалімдер бала оқыта алмайды.

Адам ғылым мен өнер үшін жаратылған емес, ғылым мен өнер – адам үшін шыққан, адамның өз тіршілігіне керек болған кезде ойлап тапқан нәрселер.

Қазақтың дүниесіне керек емес оқудың, ақыретіне де керегі аз еді. Неге десең, ол күнде қазақтар намаздың сабағын білмей: «Ақ қойдың келдесі, қара қойдың келдесі, мен Құдайдың пендесі», - деп намаз оқыса да олардың жүректері осы күнгі он қабат орап басына қазандай сәлде салып, көзін сүзіп, көлгірсіп отырған молдалардың көбінен жүрегі таза еді. Құлшылық қабыл болуына таза жүректен артық нәрсе жоқ.

Біз өзімізбен өзіміз болып, басылып бара жатқанымызды, батып бара жатқанымызды байқамай, батып болған соң бірақ көретін көрінеміз. Бізде ғылым жоқ, өнер жоқ, кәсіп жоқ. Бұлардың бұрын жоқтығы – керегі болмағаннан еді. Енді де керек емес пе?! Бұларды енді керек қылмасақ, күн бұрын өзімізді, Құдайға айтқан малдай, басқалардың есігіне арнап қою керек. Оқымаған, өнерсіз, кәсіпке ебі жоқ адам басқаларға жалданған малайлықтан басқа неге жарайды?! Өзінде ғылым жоқ, өнер жоқ, кәсіп жоқ жұрттың да, өзге ғылымды, өнерлі, кәсіпшіл жұртқа малайлыққа жалданғаннан басқа қолынан келері жоқ.

Бізде негізгі бір зор адасқандық – өз ісімізді өзіміз істемей, өзгеге сенгендік. Өзіміз жай жатып, сұрай берелік дейміз де, сұрай береміз. Сұрағанын алмақ түгіл, қазақ әлі алдырумен келеді.

Оқусыз халық қанша бай болса да, біраз жылдардан кейін оның байлығы өнерлі халықтардың қолына көшпекші.