Телжан Шонанұлы – көрнекті қоғам және мемлекет қайраткері, Алаш партиясының мүшесі, ХХ ғасыр басында ұлт мүддесі, қазақ мемлекеттігі жолында күрескен Алаштың біртуар азаматы: даңқты ғалым, дарынды аудармашы, алымды ағартушы, ұлағатты ұстаз, тарих, география, әдебиеттану, методика мәселелерімен терең айналысқан энциклопедист ғалым, қазақ тіл білімінің қалыптасуына өлшеусіз үлес қосқан кәсіби лингвист. Телжан Шонанұлы 1894 жылы, Торғай облысы, Ырғыз ауданы, Аманкөл болысы, 4-ауылда дүниеге келген. Хат сауатын ауыл молдасынан ашқаннан кейін, 1908-1912 жылдары Ырғыздағы екі сыныптық орыс-қазақ училищесін үздік бітіреді. 1912 жылы Орынбордағы Қырғыз-қазақ мұғалімдер институтына қазына есебінен оқуға түсіп, «Халық мұғалімі» мамандығын тәмамдаған соң, 6 жылдық мұғалімдік міндетін өтеу үшін 1916-1920 жылдары Ырғыз уезі, Тоқырауын болысы, 3-ауылдық мектепте ұстаздық қызмет атқарады. 1917-жылы ұлттық автономия жолында Алаш ұлт-азаттық қозғалысына атсалысты; 1917 жылы, 5-13 желтоқсанда Орынборда өткен екінші жалпықазақ съезінде, небәрі 23 жасында, Алашорда үкіметі, оқу комиссиясының 5 адамнан тұратын мүшесінің бірі болды; Алашорда үкіметі күшпен таратылғаннан кейін Кеңес үкіметін мойындауға мәжбүр болып, түрлі қызметтер атқарады: 1921 жылы Ырғызда тұтқындалып, Орынбордағы ОГПУ бөлімінде тергеліп, 1922 жылы түрмеден босатылады; 1922-1926 жылдары Орынборда Халық ағарту комиссариаты жанындағы Академиялық орталықта, Білім кеңесінің мүшесі ретінде Ахмет Байтұрсынұлы, Жүсіпбек Аймауытұлы, Елдес Омарұлымен бірге қызмет атқарды; 1926 жылы ҚазАКСР-дың астанасы Орынбордан Қызылорда қаласына көшкен тұста ғалым да Қызылордаға қоныс аударып, жауапты қызметтер атқарды: 1926-1928 жылдары «Қазақ өлкесін зерттеу қоғамының» тарих-этнография секциясының төрағасы; Қызылордада Қазақ Халық ағарту институтында оқытушы; 1928 жылы ҚазАКСР-да латын әліпбиіне көшуді жүзеге асыратын республикалық Комитет құрылып, оның хатшысы және ғылыми негіздемесін дайындайтын бірден-бір ғалым ретінде Ораз Жандосовпен бірге жұмыс істеді. 1929 жылы Алматыға келіп, Қазақ АКСР Халық ағарту комиссариатында қызмет атқарды. Алматыда ашылған тұңғыш жоғары оқу орны – «Қазақ мемлекеттік университеті», қазіргі Абай атындағы ҚазҰПУ-да доцент лауазым, 776 сағаттық жүктемемен С.Сейфуллин, М.Жолдыбаев, М.Әуезов сияқты қазақ зиялыларымен бірге жұмыс істеді. Аталған оқу орны 1934 жылы ҚазПИ болып қайта құрылғаннан кейін 1935 жылдан бастап қазіргі әлФараби атындағы ҚазҰУ-дың доценті болып еңбек етті. Бұл ғалымның соңғы жұмыс орны болатын. Ғалым 1937 жылы 20 шілдеде осы оқу орнында тұтқындалып, қылмыстық кодекстің 58-бабы бойынша «контрреволюциялық ұйымға қатысу» айып тағылды, 1938 жылы 27 ақпанда Қазақ КСР Жоғарғы сотының Әскери колегиясымен ату жазасына кесілді. Ғалымдық пен ұстаздықты бірдей тең ұстаған Телжандай алаштың қайраткер тұлғасы, қазақ руханиятының тағы бір жарығы сөнді. Сүйген жары Шахзада Шонанова да 10 күннен кейін НКВДның түрмесінде атылды. Шахзада Шонанова 1903 жылы Батыс Қазақстан Облысында, Сырым аударында дүниеге келген. Төре тұқымынан, әкесі Арон – Қаратаев Әйгілі Әбілқайыр ханның ұрпағы. Анасы Хұсынижамал Зұлқарнайқызы – Нұралі ханның ұрпағы. Жоғары білім алған, қазақ білім беру саласында аянбай еңбек еткен ХХ ғасыр басындағы аса дарынды қазақ қыздары, Алаш қайраткерлерімен бірге атылған 3 қазақ қызының бірі. 1992 жылы 18 қыркүйекте Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасы Телжан Шонанұлын ақтады. Ғалым қысқа ғана 43 жылдық ғұмырында қыруар құнды мұра қалды. Қазірге белгілі 40-қа жуық оқулық пен аударма еңбек, ғылыми-танымдық оқыту бағдарлама, 100-ге таяу публицис­тикалық, ғылыми-теориялық, ғылыми әдістемелік, публицистикалық, мақалалар мен өмірбаяндық очерктер. Бұлардың қатарында тілтанымдық еңбектерінің мәні айрықша. Телжан Шонанұлы – қазақ тіл білімінің дамуы мен ғылым ретінде қалыптасуына орасан зор ықпал еткен ХХ ғасыр басындағы Ахмет Байтұрсынұлы бастаған қазақ лингвистерінің алғашқы легі. Ғалым – қазақ тіл білімінде тұғыры биік тұлға. Қазақ тілінің морфологиясы, ситаксисі, әліпби, емле, жазу, стилистика, аударма теориясы, терминология, түркітану, қазақ-латын әліпбиі тақырыптарымен терең айналысып, көптеген лингвистикалық мәселенің шешім табуына аянбай еңбек етті. Ол – қазақ білім беру жүйесінде үлкен рөл атқарды. Телжан Шонанұлын қазақ тілін оқыту, әсіресе шеттілдік аудиторияда оқыту әдістемесінің негізін салушы ғалым ретінде танылуы тиіс. Телжан Шонанұлының ғылым мен білім беру ісіндегі осы айрықша үлесі, туған халқын сауаттандыру жолындағы қалтқысыз адал қызметін замандастары да жоғары бағалады. Сондықтан болса керек, 1937 жылы Телжан тұтқындалғанда дәріс үстінде Елдес Омарұлы: «Телжан халық жауы болса, мен де халық жауымын», – деген болатын. Ал Ахмет Байтұрсынұлы «Еңбекші қазақ» газетінің 1925 жылғы 342 санында жарияланған мақаласында: «Телжан – Нәзір екеумізден бұрын «атқа мінген жігіт» деп бағалайды. Ахмет Байтұрсынұлы тұтас ғұмырында екі-ақ адаммен бірге еңбек дайындады, оның бірі – Әлихан Бөкейхан, екіншісі – Телжан Шонанұлы. Мұның өзі ғалымның әдістеме саласындағы тәжірибесін, жалпы ғалымдық келбетін жоғары бағалаудан болса керек. Телжантану тәуелсіздік жылдарынан кейін қайта жанданды. Ғалымның қазақ руханияты мен мемлекеттігі жолындағы қалтқысыз қызметі болашақ ұрпақ пен халық жадында мәңгі сақталатыны сөзсіз.